Czas szóstek

W ostatnich miesiącach na blogach i serwisach płytowych najczęściej spotykaną oceną jest 6/10 i jej warianty – nota najbardziej kłopotliwa, zarówno z punktu widzenia recenzenta, jak i słuchacza. Nie sposób potraktować nią płyty interesującej, bo trudno uznać minimalne przekroczenie średniej za dostateczną nobilitację. Szóstka nie jest też wystarczająco pejoratywna – sugeruje, że wątpliwej jakości album zawiera mimo wszystko sporo wątków godnych uwagi. Uczciwe ich wyliczenie podważy szóstkowość albumu i wywinduje go do niechcianej siódemki lub ósemki. Zaś ich pominięcie zamieni recenzję w stronniczy unik, bo przecież bardzo możliwe, że z powodu złego humoru lub zbędnej troski o czas czytelnika nie przesłuchaliśmy materiału dość uważnie lub odmówiliśmy mu dobrej woli koniecznej do rozwinięcia przeczuwanych perspektyw odbioru. Na podstawie recenzji opiewającej na 6/10 słuchacz musi przeniknąć wszystkie powyższe ewentualności i samodzielnie zdecydować, czy album jest wart jego uwagi. Musi więc podjąć aktywność, której dzięki lekturze miał nadzieję uniknąć. Szóstka jest oceną-rozstajem.

Oznacza dziś zwykle – bez względu na to, jak jasno uświadamia to sobie sam posługujący się nią recenzent – album przeznaczony dla miłośników konkretnego gatunku lub nawet jego pojedynczych inwariantów, wyrwanych z całościowego kontekstu. Komentator nie obyty z daną konwencją ocenia płytę na 6, ale chętnie wystawiłby jej marne 4, tyle że źle pojęta sprawiedliwość każe mu zaocznie docenić elementy, których nie czuje, ale których obecności się domyśla, jak na przykład muzyka (niech za przykład – pozbawiony złośliwej intencji – posłuży recenzja (Mankind) The Crafty Ape na Screenagers, w której autor stara się sięgnąć mitycznych wrót obiektywizmu poprzez obojętne wyliczenie „wartych uwagi” elementów płyty). Paradoksalnie, ta sama sytuacja dotyczy miłośnika danej konwencji: dla niego nota wystawiona 6 oznaczać będzie notę odczuwaną rzędu 7 lub nawet 8, nie tyle z powodu stricte muzycznej zawartości albumu, ale głównie z uwagi na schlebiające skróty myślowe, odwołujące się wprost do współdzielonych z artystą wycinków gustu (tak zwane „oczko puszczone do słuchacza”). Do bycia uwiedzionym przez gatunkowy sztafaż nie chcą przyznać się redaktorzy Porcys i wystawiają szóstkę aż sześciu albumom na osiem eksponowanych na stronie głównej serwisu (Scuba, Christian Mistress, Julia Holter, Nite Jewel, Nina Kraviz i Beat Culture, a dołożyć można by jeszcze Men, ocenionych na 5.9). Stan z 27 marca 2012 niemal niezmiennie utrzymuje się już od miesiąca.

Dlaczego recenzent będący miłośnikiem danego gatunku miałby wystawiać płycie feralną szóstkę? Ponieważ – inaczej niż szeregowy słuchacz – musi dokonać wewnętrznego rachunku sumienia i przyznać, że oczarowany ulubioną poetyką zlekceważył jej nośnik, czyli znów: muzykę, tę tajemniczą warstwę objawiającą się poprzez struktury rytmiczne, następstwo funkcji harmonicznych, melodykę utworów. Zamiast skupić uwagę na elementach dzieła muzycznego, uległ przyjemności odsłuchu, został oczarowany przez ewokowane obrazy i nastroje, pochlebiła mu wspólnota z artystą. Szybka jazda samochodem, wyludnione postapokaliptyczne miasto, kuszące skrawki obnażonych ciał w ruchliwym barwnym świetle – konwencje i kojarzone z nimi obrazy, wspomnienia, emocje gwarantują szybką rozkosz, natychmiastowy kontakt z ulubionymi fantazjami, kontakt na tyle intymny, że wymazujący z pola widzenia mechanizmy, które pozwoliły go nawiązać. Jak niby mielibyśmy sami siebie za to piętnować? Ucierpieć musi płyta. No i czytelnik, jakiś, gdzieś tam, który nie rozumie i nie docenia (przecenia?) atrybutów danego gustu.

Częstotliwość z jaką wystawia się 6/10 podpowiada, że mamy obecnie do czynienia najczęściej z muzyką gatunkową, uwikłaną w klisze, sztafaże i rekwizyty. Świadomość i możliwości muzyków drastycznie wzrastają z roku na rok. Artyści coraz częściej wiedzą, co grają, są w stanie przewidzieć diagnozy krytyki i wykorzystać je na swoją korzyść. Coraz częściej też ich zainteresowania są czysto kulturoznawcze – wybierają kolaże konwencji, a nie autoportrety. Przy założeniu, że obcujemy głównie z muzyką gatunku, uderzająca jest jednak dopiero niemoc recenzentów, którzy nie potrafią opędzić się od danej otoczki i wykreować słuchanej muzyki na własną rękę, to znaczy dostrzec w niej mniej lub więcej niż reprezentanta jakiejś konwencji lub zidentyfikować się z nią, przejrzeć się weń jak w lustrze i dostrzec swój, wyłącznie swój, a nie pokolenia, portret.

Identyfikacja kodów gatunkowych zaczęła funkcjonować jako główna kompetencja. Recenzenci nie tylko nie słuchają już więcej niż szeregowi słuchacze, ale też nie są w stanie wybić się ponad poziom tagów. Uznają kompetencję za pewien wymóg, ale mylą ją z aktywnością polegająca na najbardziej jałowej z możliwych manifestacji obycia. W XXI wieku namechecking nie polega na szafowaniu nazwami zespołów – wyliczenie to zbyt ryzykowne, bo budując je wielu musiałoby zaufać rubryczce similiar artists na allmusic.com. Jest za to – mniej lub bardziej zawoalowane – widmo impresjonistycznego opisu, z tymże zamiast natchnionych, poetyckich pejzaży lub dookreślania imaginarium fundującego dany album, dostajemy białą poezję tagów i historię ich następstw (osuwanie się gatunków w ich post-y i powroty do złotych er), a więc przekaz obłudnie zgodny z wymogami webwritingu, mylonego z szacunkiem dla czytelnika (krótkie, rzeczowe komunikaty oszczędzające jego czas, w 90% przypadków i tak trwoniony na dyrdymały). Brak elementu oceny, choćby i niesprawiedliwej, na wyrost, a recenzja upodabnia się do karkołomnie rozbudowanego taga.

Szóstka jest oceną około- i pozamuzyczną. Jej chwiejny balans wyraża pragnienie, które krytyka podsyca w sobie z energią godną lepszej sprawy, ale – pomimo ujawnianej na pierwszy rzut oka błahości – jest to pragnienie bardzo wzniosłe. To pragnienie zwieńczenia wysiłku, w tym wypadku płytowej erudycji. Towarzyszy mu, jak każdej drodze na szczyt, obawa o upadek. Kiedy w końcu pojawi się płyta idealna, nie będzie już po co pisać, pozostanie jedynie bierne słuchanie, widmo odbiorczej emerytury, pustynnego czasu, w którego ramach wszelkie aksjologie (od szermowania prowokacyjnymi notami po irytującą zapobiegawczość, emanującą fałszywym nimbem trzeźwości) tracą rację bytu. Pozostanie degradacja do pozycji plebsu, który opiniami dzielić się może co najwyżej w gronie znajomych.

Częstotliwość z jaką wystawia się obecnie 6/10 to zawoalowane wyznanie złożone przez samych recenzentów, że przy obecnym kształcie odbioru współczesnej muzyki rozrywkowej, w dobie potężniejącego z dnia na dzień zasobu zasobów, nie ma widoków na wyłonienie płyty idealnej. Nasza praca pozostanie bez kulminacji, niczym onanizm upartego impotenta. Jej zakończenie będzie ustawicznie odsuwane w czasie, a my, doprowadzeni do frustracji właściwej starcom przeczuwającym własną zbędność, będziemy mogli tylko mściwie defraudować oceny i, oszukując czujność czytelników, księgować na lewo bilon punktów dziesiętnych, by przelewać je na konta prywatnych faworytów – pochodzących być może z zamierzchłej lub wstydliwej przeszłości i tak niespodziewanych, jak bank na Kajmanach – aby w końcu wycofać się w szaleństwo weterana, który nie spostrzegł zakończenia wojny i uparcie pielęgnuje moździerze w sercu wietnamskiej głuszy. 

Z drugiej jednak strony, kiedy myślę o szóstkach widzę także bardziej romantyczny obraz opierania się nurtowi rzeki. Pod metaforą wartko płynącej wody ukrywa się entuzjastyczne przecenianie albumów, lekceważące szafowanie ósemkami i dziewiątkami, znane z magazynów lifestyle'owych, a, u początków jego działalności, także z niezalu codzennego. Stawiając płycie szóstkę zachowujemy rezerwę przed uczestnictwem w kulturze zajawiania się, rozdrobnionym pokłosiu stareńkiej kultowości. Przedziały dziesiętne szóstki są manifestem precyzji – ostentacyjnym przedłożeniem niuansów ponad prostolinijny przekaz zachwyt-pominięcie niesiony przez bardziej wyraziste noty. Ich używanie jest samobójstwem recenzenta, bo rzut oka na dziesiątkę lub jedynkę wystarcza. Nikt nie przeczyta tekstu rozlokowanego pod notą. Szóstka nie jest agresywną oceną – zespół, którego płytę oceniamy na 6 nie ma prawa do narzekań, ewentualnie może żądać pełniejszego uzasadnienia. Stała się jednak istotną linią defensywy, od której zależy dalszy byt komentatora. Niepostrzeżenie szóstka stała się oceną skupioną głównie na losie krytyka, na chronieniu jego równowagi recepcyjnej w okresie przesytu. Jest więc niekiedy notą obojętną na dzieło, które sobą opatruje.

Pozornie zwyczajna, szóstka – osobny etos tej noty – ma dziś nieporównanie większą siłę oddziaływania od mitu dziesiątki lub jedynki, tych ocen skrajnych, których pojawienie się oznacza zwykle niebezpieczne naprężenie skali. W numerze Kultury popularnej poświęconym monstrualności Jeffrey Jerome Cohen pisze: 

(...) zakop trupa na rozstaju dróg, żeby nie wiedział, którędy ma pójść, gdy ożyje i wstanie z grobu. Przebij kołkiem jego serce, przyszpil do rozdroży, niech nawiedza miejsce, które prowadzi do wielu miejsc, miejsce rozterki. (...) Potwór zostaje powołany do życia wyłącznie na tych metaforycznych rozstajach, stając się ucieleśnieniem szczególnego momentu kulturowego - czasu, emocji i miejsca. 

W przypisie dodaje, że „chodzi dosłownie o Zeitgeist: Ducha Czasu, bezcielesną istotę, która w niesamowity sposób ucieleśnia miejsce, czy raczej szereg miejsc, rozdroża, które są punktem w podróży, w ruchu ku niepewnym obszarom gdzieś indziej”, a szóstka jest przecież właśnie oceną-rozstajem. Paradoksalnie, pomimo wysokiej częstotliwości występowania, to właśnie do niej pasuje poetyka potworności. Monstrualne nie są anomalie pochodzące ze skrajnych biegunów skali ocen, lecz właśnie nienaturalnie rozrośnięty środek – piątka zatrzymana w niewygodnym wychyleniu ku siódemce. Pod wytężoną w akrobacji łodygą tego heliotropu otwiera się przepaść, w której ukrywa się szóstka – ocena-rozstaje, zmiennokształtne i obfite w meandry rozdroże, które potrafi przybrać nawet pozycję wertykalną i symbolizować jednocześnie wzlot, jak i upadek.