2012: 30-21

30. Julia Holter
Ekstasis
Rvng Intl.

Twórcom podsumowań rocznych wydaje się zwykle, że powinni uzasadnić swój wybór najlepszych płyt li tylko peanami, jak gdyby sama obecność w topie nie była dostateczną nobilitacją. Stąd też wiele cennych refleksji ukształtowanych z dala od punktu zauroczenia zostaje pominiętych z uwagi na znamiona pejoratywu. Daję temu spokój: Ekstasis to świetna sprawa, ale nie najlepszy album Julii Holter. W 2010 wydała dla NNA Tapes kasetę zatytułowaną Live Recordings, na której da się dosłuchać zarówno ech Nico i italo, jak też antycypacji lo-fi r'n'b. Pisałem o tym wydawnictwie tutaj (u dołu strony), nie szczędząc zachwytów. Ważkość Ekstasis polega moim zdaniem „jedynie” na wykończeniu estetyki dream popu, na transmutacji niezobowiązującego genre w formę ekspresji o wymiarze niemal eschatologicznym. O podjęciu tego zamiaru krzyczy już okładka: pastelowe obramowanie pasuje jeszcze do luźnego, sypialnianego songwritingu, ale umieszczone w centrum czarno-białe zdjęcie autorki z aleją rozmodlonych posągów w tle oraz tytuły angażujące ogrody, boginie i miasta nie pozostawiają wątpliwości, że idzie o naszkicowanie tradycji, o ruch u-poważnienia.

„Ekstasis jest jak pomost między przeszłością i teraźniejszością, między odgłosami katedralnych dzwonów, klasycznych instrumentów i elektroniki wraz z jej nieskończoną paletą manipulacji”, notuje Marta Słomka. Można by tę myśl oddać w bardziej obrazowy sposób, pisząc o mrocznym prezbiterium i filującym płomieniu wyłaniającym z ciemności ślimacznice i kanelury klasycznej architektury, eksponując jednocześnie naskórkowe parafernalia popu z nawykowo przypisywanym mu erotyzmem. Aby je odszukać, wystarczy rzucić okiem na tytuł, uważnie przesłuchać drugą połowę albumu, wydzieloną farsowym (i najsłabszym) „Für Felix”, wyłowić co bardziej sugestywne wersy... Ale mimo tych wszystkich mocnych argumentów nie jestem w pełni usatysfakcjonowany. Spójność i bujność, ale chciałbym jeszcze, aby to nagranie wychylało się nie tyle w stronę Marii Minvervy, co raczej ku americanie i bluesowym protoplastom folku, aby stało się groźne i natchnione do tego stopnia, że do dwuczęściowej suity „Goddess Eyes” zacząłby pasować doskonały akapit z Przeprawy Cormaca McCarthy'ego:

Wstawał i dokładał do ognia, a ona bez przerwy wpatrywała się w niego. Gdy płomienie wznosiły się z nową siłą, jej ślepia płonęły jak lampy u wrót do innego świata. Świata ogarniętego pożogą nad krawędzią niewyobrażalnej otchłani. Świata stworzonego z krwi i jej alkahestu, świata z jądrem z krwi i z krwawą powłoką, bo nic oprócz krwi nie było dość silne, by obronić go przed otchłanią rozpościerającą się poza nim, gotową go pożreć.

29. Traag
Confused In Reality
Opal Tapes

•  recenzja

Kolejne sesje z Confused utwierdzają w przekonaniu, że – niczym w Głosie pana Stanisława Lema – nie mamy do czynienia z rezultatem zamierzonego działania, a określenia w rodzaju „artysta” lub „autor” muszą ustąpić pola wyrażeniom nasączonym dystansem („jednostka twórcza” itp.). Traag wykracza poza doświadczenie, które określa się mianem „osłuchania” – obycie zapewnia jedynie akces do dalszych partii wydawnictwa, ale wcale nie gwarantuje satysfakcji, czyli wrażenia „poprawnego” odbioru, poczucia przystawalności nastawienia do wymowy materiału. Problem polega głównie na tym, że wrażenie absolutnej obcości i „zera stylu” sąsiaduje z kontrastowo prostą materią albumu, ulepioną z chleba powszedniego bitów, sampli (mówionych bądź instrumentalnych), szumów i innych dobrze znanych elementów, wśród których nie brak podstawowych, dziecinnie prostych stóp rytmicznych.

28. Piotr Kurek
Edena

Sangoplasmo 

•  recenzja

Lemniskata to symbol nieskończoności, położona ósemka, która na okładce nowego albumu Piotra Kurka została postawiona na sztorc, jakby w geście przeciwstawienia innemu symbolowi bezkresu: widocznym w tle okładki falom, rzadkim u góry, a gęstniejącym u dołu ilustracji. Wciągam do pola skojarzeń wszystkie banalne akwatyczne metafory powiązane ze wspominaniem – zmierzać pod prąd zapomnienia, wchodzić dwa razy do tej samej rzeki – aby zwrócić uwagę na zamierzoną tandetność Edeny. Spora doza kiczu, co i rusz wyzierającego spod wartkiej akcji albumu, naprowadza po pierwsze na skojarzenia ze space operą, kosmicznym buffo lubującym się w wizgu pocisków laserowych i dialektach robotów, po drugie zaś z baśnią w typie Edwarda Leara, a więc z absurdem w kojącym metrum ballady. 

Kosmiczne tematy rodem z imaginarium Kowboja Bebopa i Generała Daimosa to motywy wesołe i pełne ironii, jakże odmienne od zaprawionego tanim sentymentalizmem tonu większości muzycznych memorabiliów. „Goddess Eye” z burleskową arią, której dalekowschodnie echo odnaleźć można na tegorocznym albumie Belbury Poly (w mistycznym „The Geography”), tytułowa „Edena”, której ulokowany w trzeciej minucie punkt kulminacyjny, pomimo szczytowej intensyfikacji ogrywanych wcześniej wątków, wyzwala poczucie lekkości znane z The Magic Place Julianny Barwick, czy wreszcie „Becoming Light”, sugerujące wynikanie Edeny wprost z Nouveaux Gymnastes, by za chwilę zerwać wszelkie koneksje... Chyba wystarczy, żeby dowieść gęstej konsystencji albumu.

27. Panabrite 
Soft Terminal
Digitalis

• recenzja

Warto zwrócić uwagę, jak szczególną role pełnią na tej płycie gitary akustyczne. Albumy Lievena Martensa, Balam Acab, Jürgena Müllera i innych muzyków snujących audytywne fantazje o skrytej egzystencji akwenów, ustaliły ze słuchaczami pewną pulę rekwizytów, dzięki którym morska głębina jest niezawodnie powoływana przed oczy wyobraźni. Chambers, uwydatniając naturalne brzmienie akustyka, pozornie porzuca ten zamiar, kierując się ku imaginarium folku, antypodycznym dla wyobraźni akwatycznego ambientu. Lecz w rzeczy samej – nie porywając się na rewolucję, lecz delikatnie wplatając pokaźne partie gitary pomiędzy rozwodnione syntezatory – osiąga skutek odwrotny, a mianowicie nie porzuca owej drogiej sercu talii chwytów, lecz dyskretnie dorzuca do niej motyw z obcej jej dotąd bajki – klasyczny fingerpicking. Na Canto Arquipélago Dolphins Into The Future wszystkie żywe instrumenty zaangażowano do symbolizowania płynnych tematów, podczas gdy na Soft Terminal gitara wydaje się wyłączona z tej pracy, jednakże nie po to, by przekreślić wyobrażenie oceanicznej witalności, lecz aby rozszerzyć je o dodatek pozornie wymykający się konwencji.

26. Etamski
Lovely Interstellar Trip
Qulturap

Podsumowania roczne nie mogą się obejść bez utyskiwania na pozycje pominięte. W tym rankingu nie pojawiły się, i już się nie pojawią, nagrania Pink Freud i UL/KR. Nie będzie też Pianohooligana, a co za tym idzie także Peszek. Powód może zabrzmieć dość kontrowersyjnie: to są pozycje dla ludu, to są paszporty nudnego pisma „Polityka”, i niech lud ma swój top wydawnictw z różnych względów niezależnych, niech corocznie nagradza równych staruszków, ekscentryków i bezkształtne twory nawiązujące w sposób niepokorny (koniecznie!) do wysokiej sztuki. Niech ludzie słuchający dziesięciu płyt rocznie mają swoje zajawki i krzyż na zdrowie. Oczywiście jest to wypowiedź typowa dla grupy społecznej zwanej krytyką – szczególnie dla tego jej sektora, który okupują ludzie młodzi, niepewni swoich racji, zagubieni snobi, próbujący przekonać świat, że wczesne demo Interpolu góruje nad TotBL, a chart pop jest równie złożony co Bach. I oczywiście jest to równocześnie wypowiedź typowa dla kogoś z zaangażowaniem ryjącego w humusie rynku wydawniczego, w rzadko odwiedzanej podściółce, gdzie odnaleźć można pozycje absolutnie nie liczące się z odbiorcą.

R. G. Colingwood, przeciwnik kultury masowej, którego poglądy Noël Carroll streszcza w tonie polemicznym na kartach Filozofii sztuki masowej, twierdził, że „w wypadku sztuki właściwej artysta nie zaczyna od planu, ale od uczucia, które pragnie wyrazić. Początkowo jest ono nieokreślone, ale intensywne. Domaga się, by tak rzec, uzewnętrznienia. Jest w nim jakaś presja. Chcąc je uchwycić, kompozytor próbuje różnych nut. To pierwsze przybliżenie. Jednakże nuty początkowo wybrane nie całkiem pasują, więc kompozytor niektóre odrzuca, inne dodaje, jeszcze inne przekształca do momentu, aż uzna, że w pełni oddał owo wstępne uczucie. W trakcie tego procesu dąży do nadania wyrazistości początkowo mglistemu uczuciu (…). Jego energia nie kieruje się ku widowni. To wzbudzanie emocji tam się kieruje. Natomiast ich wyrażanie wiąże się z samopoznaniem artysty. Nie znaczy to, że widownia nie może odnosić korzyści z obserwowania artystycznej ekspresji rozpoznanych przez autora emocji, ale w sztuce właściwej jest to drugorzędne”.

Taki właśnie proces obserwuje słuchacz podczas obcowania z Lovely Interstellar Trip. Właściwie nie wiadomo, o co na tym albumie chodzi. Trudno jednoznacznie orzec, czy jest ambientowy, free, a może bliżej mu do nagrania terenowego. Marek Sawicki twierdzi, że Etamski „uskutecznia gry i zabawy z przestrzenią dźwiękową nawiązując do australijskiego minimal-jazzu (czyt. The Necks i Triosk)” i że „wykorzenia się z hip-hopu, co jest słyszalne na początku płyty, później struktura niknie pośród analogowych piknięć i stuknięć w stylu Aether wspomnianych Necks”. Z chęcią się zgodzę. Jedyne, do czego mogę się przyczepić to użycie wokalu. Marek twierdzi, że głos jest na LIT jedynie „dodatkową teksturą, a nie osią główną”. Zgoda, co do dodatku, ale „tekstura” – moje skojarzenia wędrują w stronę „czytelności” – to już za duże słowo na rozmemłane, Kystowe porykiwania. To właśnie poczwarny wokal w „Empty Spaces” obniżył pozycję Etamskiego w tym rankingu o bite pięć-sześć lokat. Łatwo można było uniknąć tego bohomazu, po pierwsze obmyślając jakąś melodię wokalną, po drugie stosując efekty, jak w „singlowym” „Samo”.

25. Nils Quak

Long Forgotten Days Under A Dust Covered Sky 

Nomadic Kids Republic

W jednym z esejów tomu Nowa muzyka amerykańska można wyczytać, że „twórcy minimal music przedstawili nowy, oryginalny rodzaj muzyki, zwierającej wielokrotne repetycje dźwięków, małych motywów i współbrzmień, nadające ich muzyce charakter medytacyjny i kontemplacyjny. Zmiany w muzyce minimalistycznej następowały niezwykle wolno, skrajnie stopniowo, utwory oparte były nierzadko na wykorzystaniu tylko jednego lub kilku motywów muzycznych. (…) Cechą charakterystyczną minimal music było także wykorzystywanie długich, wolno wybrzmiewających dźwięków”. Czy Long Forgotten Days Under A Dust Covered Sky są płytą minimalistyczną? Właśnie to pytanie zdaje się podsuwać ów eseistyczny album.

Diagnozowanie nadmiaru jest już truizmem. O banał ociera się także gros recept na ów stan rzeczy.Autorzy radzą sobie – nie zważając na przyjęte onegdaj wyznaczniki przydatności tekstów – poprzez zwrot ku własnej biografii, ku osobistym odczytaniom, ku interpersonalnym związkom z komentowanym dziełem. Coraz częściej powstają artykuły o czyimś Joysie, czyichś kryminałach i nie sposób dyskutować z przedstawionymi w takich pracach tezami – są przecież wynikiem osobistego doświadczenia, zbiorem skojarzeń, których nie sposób przenieść do standardowego szkolnego podręcznika. Nie inaczej rzecz ma się z krytyką muzyczną. Kiedy w jakiejś recenzji pada słowo „minimalizm”, nie łudźmy się, że mowa o zjawisku tradycyjnie definiowanym przez pryzmat amerykańskich muzyków eksperymentalnych z połowy XX wieku. Większość recenzentów nie ma pojęcia o Cage'u, Feldmanie, Lucierze, Reichu... i słusznie – dlaczego mieliby, skoro sami muzycy nie kojarzą tych nazwisk, a jeśli już do nich nawiązują to często nieświadomie, opierając się na cieniu ich spuścizny, przetrawionym przez masową wyobraźnię. (Spokojnie: ta wiedza nie zginie, cyrkuluje na marginesach kultury, dla których to, co zwykliśmy kojarzyć z polską sceną recenzencką jest marginesem kultury.)

Co więc oznacza „minimalizm” w publikowanych dziś recenzjach? Jest po prostu synonimem „ascetyzmu”. Minimalizm zlał się ze zwyczajnym stwierdzeniem małej ilości ścieżek, z oszczędnością. Czy to źle? Niekoniecznie – common knowledge odciska się na semantyce i ocenianie tego zjawiska w kategoriach etycznych jest jak wystawianie not pogodzie. Mróz zawsze kibluje, ale co z tego? Jak wygląda minimalizm Quaka? Gdyby nie ciężar słuchawek, można by z powodzeniem zapomnieć, że słucha się jego muzyki. Z drugiej jednak strony, jeśli wytężyć ucho, łatwo o odkrycie, że rozgrywają się sprawy niesamowite. Nils skutecznie przedstawia kurz – to przyziemne, dobrze znane zjawisko, obarczone ogromnym balastem symboliki temporalnej, i czyni to w formie muzycznego eseju w duchu Przezroczystości Marka Bieńczyka czy Lekcji ciemności Dariusza Czai. Takie utwory jak „Refractions of a Sunny Spot in the Corner of My Room”, „Sweet Entropy” czy „People Don't Live Here Anymore” zawierają nawet melodie i nie sposób widzieć ich inaczej jak kręgów odciśniętych w kurzu przez stojące na półce słoiki lub uchylających się przed płowieniem przestrzeni ukrywających się za obrazami.

24. Oranżada
Once Upon A Train
Fon

• recenzja

Esencją Once Upon A Train nie jest prezentacja pejzaży rozcieranych przez prędkość – te przynależą do domeny shoegaze'u. Istotny jest raczej krótki moment, kiedy pasażer wystawia głowę z okna zwalniającego taboru, wychyla się podczas postoju na stacji, lustrując peron, a potem – wciąż jeszcze nie chowając się do wnętrza wagonu – unosi ze sobą wspomnienie znikającego w oddali miejsca. Muzyk próbujący oddać doświadczenie wielokrotnego oglądania mijanych placówek kolei zmuszony jest do wplecenia głęboko w strukturę kompozycji uciążliwego paradoksu. Budynki stacyjne są mu dobrze znane, tak więc spojrzenie (aranżacje) powinno znajdować się we władaniu stałych punktów orientacyjnych, leniwe, a nawet zblazowane. Z drugiej jednak strony magia mijanych miejsc polega na tym, że są mijane, a więc skrywają zarówno swoje wnętrza, jak i detale, po których oko prześlizgnęło się w poszukiwaniu bardziej wyrazistych atrakcji, a potem wypatruje ich w pamięci pod postacią wspomnień, obrazów wewnętrznych.

23. Belbury Poly
The Belbury's Tale
Ghost Box

W jednej ze swoich książek Eco wymienia przedmioty przechowywane w skarbcach Karola IV Luksemburskiego (czaszka świętego Wojciecha, miecz świętego Stefana, cierń z korony Chrystusa, fragmenty Krzyża, obrus użyty w czasie Ostatniej Wieczerzy, ząb świętej Małgorzaty, kawałek kości świętego Witalisa, żebro świętej Zofii, podbródek świętego Eobana, żebro Wieloryba, kieł słonia, laska Mojżesza, suknie Marii Panny) i księcia de Berry (wypchany słoń, bazyliszek, manna znaleziona na pustyni, róg jednorożca, orzech kokosowy, pierścień zaręczynowy świętego Józefa, jajko znalezione w innym jajku, ząb wieloryba) – Belbury's Tale przypomina właśnie tego rodzaju obfitość.

Mimo upływu lat The Owl's Map pamiętam jak dziś, szczególnie „Scarlet Ceremony” – kompozycję, której ucieleśnieniem może być chyba tylko druzgoczący szach mat. Hasła eksplorowane na Sowiej mapie to oczywiście sampledelia i hauntologia, natomiat Belbury's Tale nie jest już uwięziona w żadnych ramach. To rozpięcie monstrualnej, paranoicznej intertekstualności, na kształt sieci łowiącej literalnie wszystko: od progresywnego rocka lat 60. i 70., przez mistyczne melodeklamacje, aż po rzewne dialogi bollywoodzkich kochanków. Rozpiętość skali odniesień jest tak ogromna, że zapada się do środka, imploduje, zniesmaczając słuchacza, który w pewnym momencie zmuszony jest porzucić wzniosłe wysiłki interpretacyjne, bo ów skomplikowany i wyfiokowany bibelot zwyczajnie zbija wszelkie próby egzegezy.

Bardzo chciałbym rozwikłać wszystkie wątki wpisane w Belbury's Tale – wszystkie, poczynając od tego, że każda nazwa własna i każdy gatunek, jakie pojawiają się na płycie, są zmyślone i poprzez nagromadzenie kreują uniwersum na wzór wielkich mistyfikatorów w rodzaju Borgesa czy Eco – ale dość szybko mogłoby się to przerodzić w nużące wyliczenie cytatów. Dlatego warto wydobyć z Belbury's Tale coś, czego trudno się spodziewać po projekcie czerpiącym z tradycji library music, a mianowicie spojrzenie w przyszłość, proroctwo lub przynajmniej wyraz oczekiwań (wizja post-kraut rocka w „Chapel Perilous”, sen o stadionowej mszy w „A Pilgrim's Path”, refleksja o world music w „The Geography”, zabawne przetworzenie muzyki Schnaussa w „Now Then”).

22. Koi Pond
So Higher
Sonic Meditations

Ograniczę się do cytatu z wyczerpującej recenzji Jakuba Adamka, od siebie dodając jedynie skromne podkreślenie pointy:

The production here is much cleared and more hi-fi, which doesn’t mean the bass guitar and Aron’s krauty, thunderous drumming don’t pack a serious punch. Don’t be misleaded by the gentle, droning opening of side A’s behemoth “Odysseia”. Once Roper’s bass kicks in and sets for a groove, you should know

you’re in for a fucking trip.

21. Ingenting Kollektiva

Fragments of Night 

Invisible Birds

Można by sądzić, że swoją zeszłoroczną płytą Hecker do cna wyczerpał potencjał drzemiący w ambiencie. Do rywalizacji z Ravedeath stają jednak Fragmenty nocy – mroczny kolaż, nawiązujący skupieniem na światłocieniu do audytywnych prac Chrisa Watsona, słuchowisk Kreng oraz zdjęć Svena Nykvista. W menu znalazły się m.in. bambusowy flet shakuhachi oraz psałterz, instrument szarpany o tradycjach sięgających poza początki naszej ery. Faworytem jest jednak saksofon tenorowy. To właśnie jego głębokie i nieco płaczliwe brzmienie buduje niesamowitą atmosferę pierwszej połowy albumu. Każde pojedyncze dmuchnięcie w ustnik saksa jest czule piastowane i obtaczane masą efektów i subtelnych nagrań terenowych. Dźwięk zyskuje dynamikę pylistego obłoku migrującego pod wpływem zmiennych prądów powietrza. Druga połowa składa się z bardziej konkretnych fragmentów, wśród których na wyróżnienie zasługują nawiązania do niepozornego i zapomnianego już klasyka – Night Piece Shugo Tokumaru.

40-31 | 30-21 | 20-11 | 10-1